Ekspedycja Discovery

„Potrzebni mężczyźni na niebezpieczną wyprawę, niskie zarobki, dotkliwy mróz, długie miesiące całkowitych ciemności, nieustające zagrożenia, bezpieczny powrót wątpliwy, honor i uznanie w przypadku powodzenia. Ernest Shackleton.”

ogłoszenie zamieszczone w brytyjskim „Timesie” w 1914 r. przez Ernesta Shackletona

Wstęp

Słyszeliście kiedyś o Discovery (pełna nazwa – Royal Research Ship Discovery)? Bo ja o jego istnieniu dowiedziałem się dopiero niedawno. Był to specjalistyczny statek badawczy zaprojektowany do pracy na wodach Antarktyki. Faktem jest, że nie utrwalił się on w masowej wyobraźni. Żeby wyjaśnić jaka jest przyczyna takiego stanu rzeczy, muszę teraz wrzucić mały spojler. Otóż Ekspedycja Discovery (pełna nazwa – Brytyjska Narodowa Ekspedycja Antarktyczna, 1901 – 1904) zakończyła się całkowitym sukcesem. I właśnie w tym tkwi problem, bo z punktu widzenia popkultury morskie opowieści są ciekawe tylko wtedy, gdy nie kończą się happy endem. Myślicie, że gdyby Titanic nie zatonął podczas swojego dziewiczego rejsu, to ktokolwiek w Hollywood wpadłby na pomysł, żeby nakręcić o nim film? No raczej nie.
Wbrew temu na co wskazywać może tytuł, ten post wcale nie będzie relacją z wyprawy jednej konkretnej jednostki pływającej. Poza tym Wikipedia opisała Ekspedycję Discovery dawno temu i zrobiła to na tyle zajebiście, że ciężko byłoby coś odkrywczego tam jeszcze dodać. Historia Discovery jest tu tylko pretekstem, żeby opowiedzieć Wam o życiu na morzu. A właściwie to o życiu i o śmierci, bo przede wszystkim chciałem napisać o niebezpieczeństwach na jakie niegdyś wystawione było życie marynarzy (żeglarzy). Dlaczego żyli tak krótko i dlaczego ich zawód był tak prestiżowy? No i jak życie na morzu wygląda obecnie? Gotowi? No to jedziemy!

Ekspedycja Discovery

Ten post będzie składał się głównie z przekleństw, anegdot i cytatów. Ale zaczniemy kulturalnie – od części historycznej. Czas na kilka zdań o Ekspedycji Discovery. Koniec XIX i początek XX wieku to czas kiedy epoka wielkich odkryć dobiegała końca. Na mapach pozostawało coraz mniej nieodkrytych „białych plam”. Jedną z ostatnich była Antarktyda i znajdujący się na niej Biegun Południowy, którego zdobycie było marzeniem każdego ambitnego żeglarza.
Ekspedycja Discovery zorganizowana była przez Królewskie Towarzystwo Geograficzne oraz Towarzystwo Królewskie. Właściwie to oddzielny post należałoby poświęcić kapitanowi statku Robertowi Falconowi Scottowi i trzeciemu oficerowi Ernestowi Shackletonowi. Dla obu tych angielskich gentlemanów miało być to pierwsze zetknięcie z Krainą Wiecznego Lodu.
Discovery opuścił Anglię 6 sierpnia 1901 r. Oczywiście nie obyło się bez problemów z domknięciem budżetu. Na szczęście pomogły datki od osób prywatnych i sponsorów komercyjnych. I tak na przykład musztardę i mąkę podarowała firma Colman’s, a Cadbury dostarczyła 1600 kg czekolady.
Głównym celem ekspedycji było:

ustalenie warunków naturalnych, stanu i rozległości ziem Bieguna Południowego
przeprowadzenie badań meteorologicznych, oceanograficznych, geologicznych, biologicznych, fizycznych i magnetycznych na południe od 40 równoleżnika

8 lutego 1902 r. Discovery dotarł do skutej lodem cieśniny McMurdo, oddzielającej Wyspę Rossa od Antarktydy. I wierzcie lub nie, ale utknął tam na 2 lata – oddalony o ponad 30 km od otwartej wody. Oczywiście przez cały ten czas załoga nie próżnowała. Naukowcy zajęci byli przeprowadzaniem badań, na których wyniki już czekali sponsorzy z Wysp Brytyjskich. A w ramach rozrywki organizowano przedstawienia teatru amatorskiego i mecze piłki nożnej na lodzie. Ernest Shackleton zaczął nawet wydawać czasopismo „South Polar Times”. Można więc powiedzieć, że załoga zorganizowała sobie na Antarktydzie namiastkę „normalnego” świata. Z ciekawostek należy zanotować, że kapitan Scott na wyprawę zabrał ze sobą balon obserwacyjny. Skorzystano z niego 2 razy i za każdym razem osiągnięto wysokość ponad 180 metrów.
25 stycznia 1903 r. do uwięzionych przybył okręt ratunkowy Morning. Dostarczył świeże zapasy żywności, listy od najbliższych i wiadomości z ojczyzny. Jego wizyta dawała możliwość zabrania do domu części załogi. Wśród wybranych znalazł się, wbrew swojej woli, chory na szkorbut Shackleton.
5 stycznia 1904 r. Morning powrócił. Towarzyszył mu drugi okręt ratunkowy Terra Nova. Tym razem rozkazy były jasne: jeżeli za pomocą materiałów wybuchowych nie uda się uwolnić Discovery z lodu, to statek należy porzucić, a całą jego załogę ewakuować. Na szczęście 17 lutego lód puścił i Discovery rozpoczął podróż powrotną do domu. Okręt przybył do Portsmouth 10 września 1904 r. Zarówno Scott, jak i Shackleton z miejsca stali się narodowymi bohaterami. Ale żaden z nich na lądzie miejsca zbyt długo nie zagrzał. W ich głowach już rodziły się plany kolejnych, dużo bardziej ambitnych i niebezpiecznych wypraw.

Świat już niebawem ponownie o nich usłyszy. Scott weźmie udział w wyścigu na Biegun Południowy. Przegra, a jego arogancja doprowadzi do śmierci wszystkich podległych mu członków wyprawy. Uprzedzi go inny heros tamtych czasów Norweg Roald Amundsen.
Shackleton spróbuje dokonać pierwszego w dziejach trawersu Antarktydy. Jednak również jemu nie dopisze szczęście. Dokona jednak czegoś ważniejszego, za co w dzisiejszych czasach nagrodzony zostałby Kolosem, Pokojowym Noblem i pewnie jeszcze Telekamerą „Tele Tygodnia”. Kiedy jego statek utknie w lodzie, on aby ocalić załogę przepłynie w 7-metrowej szalupie ratunkowej 1300 km przez najbardziej niebezpieczne wody rozszalałego Atlantyku. Zajmie mu to 17 dni. Uratuje wszystkich. Do dziś na wszelkiej maści szkoleniach dla kadry managerskiej Shackleton podawany jest za przykład dowódcy idealnego. Jest nawet takie stare powiedzenie wielorybników: „Gdy znajdziesz się w sytuacji bez wyjścia, klęknĳ i módl się o Shackletona”.

Ale wróćmy jeszcze na chwilę do Ekspedycji Discovery. Jej osiągnięcia okazały się nader satysfakcjonujące. Odkryto Ziemię Króla Edwarda, dokonano pierwszej wyprawy saniami po Płaskowyżu Polarnym, wyznaczono pozycję i wysokość ponad 200 szczytów, opisano kolonię pingwinów cesarskich na Przylądku Croziera, zlokalizowano południowy biegun magnetyczny ziemi i odkryto przeciwszkorbutowe działanie świeżego foczego mięsa…
Przyznacie sami, że całkiem tego sporo biorąc pod uwagę fakt, że okręt przez ponad 24 miesiące uwięziony był w lodzie, a co za tym idzie nie był zbyt mobilny.
Powyżej przedstawiłem tylko najważniejsze fakty dotyczące ekspedycji i to w wersji „super light”. Jeżeli chcecie dowiedzieć się więcej to odsyłam do Google’a. Generalnie temat Epoki Wielkich Odkryć Antarktycznych jest tak cholernie ciekawy i tak obszerny, że nie sposób opisać go w wyczerpujący sposób nawet na kilku blogach podróżniczych. Ja mam do tego tylko jeden post i muszę przy tym uważać, żeby zbytnio Was nie zanudzić. A to wcale nie jest łatwe.
Ok – no to część historyczną mamy za sobą. Miało być też coś o życiu i śmierci na morzu. No to może zacznijmy od tej pierwszej.

Śmierć na morzu

Śmierć marynarza prawie zawsze następowała z przyczyn innych niż „naturalne”. Poniżej opiszę te, które zbierały największe żniwo. Tym razem pozwolę sobie pomóc cytatami z książki Stephena Bowna: „Amundsen. Ostatni wiking”. Jakby nie patrzeć, gość jest zorientowany w temacie dużo bardziej niż ja. No i zajebiście pisze!

Pogoda

Ja wiem, że „jak jest zima, to musi być zimno…”, ale perspektywa spędzenia zimy na Antarktydzie z pewnością do przyjemnych nie należy. A na początku XX w. było jeszcze trudniej, bo biali „odkrywcy” nie mieli pojęcia jak należy zabezpieczyć się przed ekstremalnie niskimi temperaturami. Nie było wtedy bielizny z merynosa i kurtek z Gore-Tex’u. Za materiał idealny dla polarników uchodziła wełna… Musiało minąć sporo czasu zanim dumni Europejczycy zaaplikowali rozwiązania stosowane przez rdzennych mieszkańcom obszarów arktycznych – Inuitów. Ci bowiem do walki z zimnem od wieków używali futer z reniferów, fok i niedźwiedzi. Proste rozwiązania po raz kolejny okazały się najlepsze.

„To najzimniejsza kraina na naszej planecie; temperatury spadają tu zimą do -90°C w głębi lądu. Latem przy wybrzeżu termometry wskazują czasami nawet +15°C, ale zwykle temperatura nie przekracza +10°C. To także najbardziej wietrzny i najbardziej suchy kontynent, którego interior stanowi pustynia z opadami na poziomie ledwie 10 centymetrów śniegu rocznie. Antarktyczna czapa lodowa pokrywa niemal 98% jego powierzchni, a jej przeciętna grubość wynosi 1,6 kilometra i zawiera w sobie niemal 70% światowych zasobów wody. W zimie panują tu oczywiście całkowite ciemności, a latem jest bez przerwy jasno, co sprawia, że oparzenia słoneczne stanowią dla badaczy poważne zagrożenie.”

Stephen Bown, „Amundsen. Ostatni wiking”

Szkorbut

Szkorbut jest chorobą spowodowaną niedoborem witaminy C w organizmie. Tylko w XVII i XVIII wieku z jej powodu umarło ponad milion marynarzy. Jej genezę odkryto dopiero w latach 20-tych ubiegłego wieku. Od tego czasu uważana jest za chorobę wymarłą, choć w 2016 r. jej objawy stwierdzono u 13-latka z Walii. Podobno chłopak przez większość życia żywił się wyłącznie fast foodami…

„Wiele zaburzeń psychicznych, które w ciągu tamtych ponurych miesięcy nękały członków wyprawy (depresja, posępne pogrążanie się w czarnych myślach w koi, letarg i brak zainteresowania, by pomóc nawet sobie samemu), to mentalne objawy szkorbutu. Wśród jego symptomów fizycznych są natomiast: spuchnięte, poczerniałe i krwawiące dziąsła, ruchome zęby, cuchnący oddech, opuchnięte stawy, a także otwieranie się starych ran i rozszczepianie się złamanych kości, gdy tkanka łączna ciała ulega rozkładowi. Temu wszystkiemu towarzyszy ogólna niezdolność do koncentracji i jasnego myślenia.”

Stephen Bown, „Amundsen. Ostatni wiking”

Depresja

Depresja to choroba objawiająca się przewlekłymi zaburzeniami nastroju. Choć znana jest od stuleci, to do tej pory nie wynaleziono na nią skutecznego lekarstwa. Marynarze są grupą zawodową szczególnie na nią narażoną. Związane jest to z długością kontraktów i wynikającą z tego izolacją od rodziny i przyjaciół. Szacuje się, że na depresję cierpi 26% ludzi pracujących na morzu.

„To wielomiesięczne życie w zimnie i ciemności na małym statku, powtarzanie wciąż tych samych historii, rozpamiętywanie tych samych żali i wskrzeszanie w kółko tych samych kłótni z tymi samymi ludźmi. Dodajmy do tej niezdrowej izolacji ciągły lęk, że nigdy nie zobaczy się słońca albo nie wróci się do domu; że statek może tkwić zamarznięty na odludnej ziemi jałowej, dopóki nie umrze się z powodu zimna i kurczących się zapasów; że jeśli lód się przemieści, statek może zostać ściśnięty jak w imadle i się rozpadnie – nie dziwota, że wraz z upływem kolejnych miesięcy morale (…) wyraźnie spadało. (…) Dwaj marynarze zwariowali, inni zaś balansowali na krawędzi szaleństwa. Cook pisał, że życie na pokładzie (…) pod względem psychicznym przypominało dom wariatów.”

Stephen Bown, „Amundsen. Ostatni wiking”

Chciałem być marynarzem…

Podobno jeden z urzędników Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej tak kiedyś napisał o XVII-wiecznych marynarzach: „zachowują się jak dzikie wieprze; rabują i kradną, piją i uganiają się za dziwkami tak rozwiąźle, jakby nie mieli żadnego wstydu”.
Ja pierdolę, nie pozostaje mi w takim razie nic innego jak żałować, że nie żyłem w tamtych czasach. Wychodzi bowiem na to, że obecnie życie na morzu jest dużo mniej ekscytujące i kurewsko nudne. Nie można kraść ani chlać na umór, bo i za jedno i za drugie wypieprzą Was z roboty. Temat dziwek przemilczę, bo to trochę nie moja bajka. Ale tak bajdełej: czy w erze Tindera ktoś jeszcze płaci za seks? Poza tym żyjemy w erze tanich linii lotniczych, w związku z czym porty już dawno przestały być dla ludzi jedynym oknem na świat. Ich role przejęły lotniska, a zawód portowej dziwki po prostu przestał być opłacalny.
Wygląda więc na to, że w ciągu ostatnich 400 lat sporo się zmieniło…
Wiemy już jak życie na morzu wyglądało „kiedyś”, czas w kilku zdaniach napisać jak wygląda ono „dziś”.
Fuck… W sumie to od tego powinienem zacząć: bo ja pracuję na statku (pisałem nawet o tym tutaj). Ale marynarz ze mnie żaden – nie palę, nie piję rumu (po co rum, jak można whisky?), nie jestem wydziarany (tego akurat żałuję), a na temat dziwek wypowiedziałem się już kilka linijek wcześniej. Mimo to jakieś 200 dni w roku spędzam na morzu, dlatego mogę co nieco dodać do tematu. Różne rzeczy już widziałem i różne słyszałem historie: niektóre wesołe, niektóre smutne, a niektóre całkiem żałosne. I zdaję sobie sprawę z tego, że wszystko to jest niczym w porównaniu z tym, czego doświadczali marynarze jeszcze 100 lat temu. Niestety dziś prawdziwych odkrywców już nie ma. Inna sprawa, że nie pozostało już chyba nic do odkrycia. Ale do rzeczy.

Spędziłem kiedyś na statku 77 dni – i wydawało mi się wtedy, że to kurewsko długo. Początkowo miały być 2 tygodnie, ale jakoś tak niespodziewanie się to wszystko przedłużyło… Pod koniec zabrakło nam już jedzenia, a dokładniej został tylko ryż i popcorn. Potem odcięli neta i telefon. Taki afrykański standard, ale w sumie byliśmy w Kongu, więc czego innego można się było spodziewać?
Zero wiadomości ze świata, zero kontaktu z rodziną. Byliśmy w dupie. W czarnej dupie. I wtedy pomyślałem sobie, że „mamy przejebane”. Tego samego dnia poznałem Andrieja – starszego mechanika z Murmańska. I on mi mówi coś takiego: „Paweł, Ty się tym wszystkim za bardzo nie przejmuj, ja tu już ponad 6 miesięcy jestem i te kilka tygodni więcej nie zrobi mi różnicy. Zobaczysz, za tydzień o tej porze będziesz w domu” . I miał rację. Ja wróciłem do UK, ale on został na statku. Podobno chcieli go zmienić, ale stwierdził, że i tak nie ma ani do kogo, ani do czego wracać. I wtedy pomyślałem sobie, że ten Andriej to „ma przejebane”… Nie miałem wtedy pojęcia, że marynarze z Discovery spędzili na morzu 1130 dni. Oni to dopiero „mieli przejebane”.

W tamtym roku pracowaliśmy przy gazociągu Nord Stream 2 na Morzu Bałtyckim. Moim managerem był Tom – gość z Nowej Zelandii. Firma, dla której pracowaliśmy cierpiała na permanentny brak personelu, więc Tom odpowiedzialny był za 3 różne projekty i 3 różne statki. Nie łatwe wyzwanie dla kogoś kto dopiero co obchodził 30. urodziny. Być może dałoby się to ogarnąć, gdyby wszystko szło idealnie. Ale wtedy nie szło. Mówiąc delikatnie: zjebało się wszystko co tylko mogło się zjebać. Zastanawialiśmy się ile gość wytrzyma, kiedy się wreszcie podda, da wypowiedzenie i pieprznie tę robotę w cholerę? Nic takiego nie nastąpiło. Jednak pewnego dnia dostaliśmy z biura takiego oto maila: „Tom wyjechał na wakacje z rodziną. Przypuszczalnie nie wróci do pracy przed końcem projektu. Życzymy mu udanego wypoczynku”. Miesiąc później nieoficjalnie dowiedzieliśmy się, że gość nie zniósł wywieranej na niego presji (a to niespodzianka…) i kiedy klient po raz kolejny skarżył się na opóźnienia w realizacji projektu Tom nawrzeszczał mu w twarz, że „debil nie ma pojęcia o czym mówi”. I być może dałoby się to nawet jakoś wyprostować, wytłumaczyć stresem, przeprosić kogo trzeba i przejść nad tym wszystkim do porządku dziennego, ale… Po całej akcji chłopaki z załogi zaprowadzili naszego Nowozelandczyka do jego kabiny, kazali mu się przespać, zamknęli drzwi i zabrali klucz. Już jakąś godzinę później Tom biegał zupełnie nago po pokładzie i krzyczał, że „wszyscy mają wypierdalać ze statku”. Wygląda na to, że jego psychika powiedziała w końcu: „pierdolę, dalej nie jadę”. Następnego dnia gość był już w samolocie do Australii, gdzie zaopiekować się nim miała jego rodzina. Z tego co wiem do tej pory nie wrócił do pracy. Czy wrócił do zdrowia? Nie mam pojęcia.

A teraz będzie dość żałośnie. Ostatni projekt miałem w Szkocji. Wchodzę na statek i pierwszą osobą jaką spotykam jest Health and Safety Officer (czyli gość od BHP). I od razu zaczyna mi napierdalać do ucha: „Paweł, ale my tu mieliśmy akcję jak Ciebie nie było. Też musisz podpisać tą petycję stary… Tak kurwa przecież nie może być!”. No to pytam gościa o co właściwie chodzi, bo ja tak jakby nie za bardzo w temacie jestem… Na co ten zaczyna wylewać swoje żale: „Wiesz, w tamtym miesiącu zmienili nam kucharza. Ten nowy jest z Wietnamu. Umie ugotować tylko 3 dania na krzyż. Musimy ciągle wpieprzać ryż, krewetki, tofu i wasabi. Owsiankę serwuję tylko w piątki. A o fish & chips zapomnij, bo powiedział, że takiego gówna nie będzie podawał. Chłopaki z UK napisali pismo do dyrekcji, że dopóki nie przyślą kogoś z Europy, to oni nie będą pracować. No i teraz zbieramy podpisy, żeby go wyjebali z roboty. To jak? Podpiszesz?…”
Pomyślałem sobie: „Ty krótki chujku. Pochodzisz z kraju, w którym szczytem wyrafinowania jest dodanie ketchupu do jajecznicy, i ty kurwa chcesz mówić Wietnamczykowi jak gotować? A spieprzaj dziadu! Angole i ich pieprzone problemy pierwszego świata…”. Finalnie niczego nie podpisałem, ale pamiętam, że w tamtej chwili dość dobitnie zdałem sobie sprawę, że życie na morzu „dziś” nijak ma się do życia na morzu „kiedyś”. Jestem pewien, że Shackleton nie miałby bólu dupy o jebane tofu…

Epilog

Nie trzeba być Eisensteinem (Einsteinem?) żeby zauważyć, że życie marynarzy obecnie jest dużo mniej ekscytujące niż w Epoce Wielkich Odkryć Antarktycznych. Dawniej ludzie morza musieli mieć jaja ze stali. I choć mam do nich i do tego co robili ogromny szacunek, to nie powiem żebym im zazdrościł. Teraz jest dużo łatwiej i dużo bezpieczniej. Dlatego cholernie się cieszę, że pracuję na statku w XXI w. Nawet jeżeli czasem oznacza to walkę z pieprzonymi problemami pierwszego świata.

ps. Jeżeli chcecie poczuć klimat XIX-wiecznych ekspedycji polarnych to polecam serial „Terror” na podstawie książki Dana Simmonsa. Jednym z reżyserów jest Ridley Scott. Zarówno książka jak i film urywają dupę.